ડિમેટ ખાતાંનો સિદ્ધાંત સરળ છે. આ, તમામ રોકાણો, જેમ કે બોન્ડ્સ, શેર અને મ્યુચ્યુઅલ ફંડ્સને એક જગ્યાએ રાખવાની ઇલેક્ટ્રોનિક રીત છે, જે રોકાણો પર નજર રાખવા માટે સલામત અને અનુકૂળ પ્લેટફોર્મ પણ પ્રદાન કરે છે.
ડિમેટ ખાતાં ના લક્ષ્યો અને ઉદ્દેશો
ડિમેટ ખાતાંની સ્થાપના પછી, તેને ખોલવા માટે કેમ પ્રોત્સાહન આપવામાં આવે છે તેના પાછળનો તર્ક નીચે મુજબ છે:
- ડિમેટ ખાતું રોકાણકારને ઇલેક્ટ્રોનિક ફોર્મમાં શેર રાખવાની મંજૂરી આપે છે,ભૌતિક શેરના કિસ્સામાં થતી મુશ્કેલીઓ જેમ કે, ખોટી જગ્યા, નુકસાન, ચોરી અને બનાવટી જોખમ વગેરેને દૂર કરે છે. તેથી, ડિમેટ ખાતાં નો ઉદ્દેશ પહેલાં કરતાં શેરોનું હેન્ડલિંગ સુરક્ષિત બનાવવાનો છે.
- ડિમેટ ખાતાં નો હેતુ કામગીરીને સરળ બનાવવાનો પણ છે.શેર્સનું સ્થાનાંતરણ હવે પહેલા કરતા વધુ સરળ છે, અને તેને અગાઉ મહિનાની તુલનામાં થોડા કલાકની અંદર પૂર્ણ કરી શકાય છે. વધુમાં, ડિમેટ એકાઉન્ટના આગમન સાથે ઍડ્રેસ બદલવાની પ્રક્રિયા સરળ અને ઓછો સમય માંગતી થઇ ગઈ છે.
- સગવડતા એ બીજું ક્ષેત્ર છે કે જેમાં ડીમેટ ખાતું સુધારો કરવા માંગે છે. તેણે અમુક પ્રક્રિયાઓ જેમ કે શેર માર્કેટ સ્ટેમ્પ ખરીદવા અને પેસ્ટ કરવા અને વિચિત્ર જૂથમાં શેર વેચવા પરના પ્રતિબંધોને દૂર કાર્ય છે. આમ પ્રક્રિયાને સરળ અને સુવિધાજનક બનાવી રહ્યા છે.
આ ઉપરાંત, ઇલેક્ટ્રોનિક પ્રક્રિયાનો અર્થ એ છે કે શેર્સ ના ટ્રાન્ઝૅક્શનમાં ખૂબ ઓછું પેપરવર્ક શામેલ છે, આમ તેને એક ખર્ચ-અસરકારક પ્રવૃત્તિ બનાવે છે. ડીમેટ ખાતાઓના અર્થ અને ઉદ્દેશ્યને સમજ્યા પછી, ચાલો હવે આવા ખાતાઓ સાથે સંકળાયેલ ચોક્કસ ધારણાઓ અને પ્રક્રિયાઓ પર એક નજર નાખીએ.
ટ્રાન્સફર, ક્લોઝર, કમ વેવર (ટીસીડબ્લ્યુ)
વ્યક્તિઓ કોઈપણ વધારાના ખર્ચ વિના હાલના ડીમેટ ખાતાને બીજી સંસ્થામાં સ્થાનાંતરિત કરી શકે છે. જો તેઓ આ પસંદગી પસંદ કરે, તો ટ્રાંસ્ફર ડિપોઝિટરી પાર્ટિસિપન્ટ (ડીપી) અને ટ્રાન્સફર ડીપી બંને પર લાભાર્થી માલિકોના (બીઓ) એકાઉન્ટ્સ સમાન છે. જો તેઓ સંયુક્ત ડિમેટ એકાઉન્ટને ટ્રાન્સફર કરવા માંગે છે, તો તેમને એક જ નામમાં નવું ખાતું ખોલવું પડશે.
કાર્યવાહી
- ખાતાં ધારકોએ યોગ્ય રૂપે પૂર્ણ થયેલ ફોર્મ, વ્યક્તિગત રૂપે, સંસ્થાને સબમિટ કરવું આવશ્યક છે. સંસ્થાના અધિકૃતની સહી દ્વારા કોર્પોરેટ ખાતાંને સ્થળાંતરીત અથવા બંધ કરી શકાય છે.
- તમામ ધારકોએ ડી.પી.ના અધિકારીની હાજરીમાં ફોર્મ પર સહી કરવી આવશ્યક છે.
- કોઈપણ સંયુક્ત ધારકોએ બેંક કર્મચારીઓની હાજરીમાં સહી કરવી આવશ્યક છે.
- નવા ખાતાંના કેન્દ્રીય ડિપોઝિટરીમાંથી ક્રિસ્ટલ રિપોર્ટ અથવા ક્લાયન્ટ માસ્ટર રિપોર્ટની સ્ટેમ્પ અને હસ્તાક્ષરિત કૉપી, જ્યાં સ્થળાંતરની દરખાસ્ત કરવામાં આવી રહી છે, ત્યાં સબમિટ કરવી જરૂરી છે.
- બધી બિનવપરાયેલી સૂચના શીટ કૅન્સલ કરીને પાછી મોકલવી આવશ્યક છે
- બેંક અધિકારી દ્વારા સ્વ-પ્રમાણિત ઓળખ પુરાવાની કૉપી સબમિટ કરવી અનેચકાસણી કરવી ફરજિયાત છે
- નવા અને જૂના ડીમેટ એકાઉન્ટ ધારકોના નામો અને વિગતો સમાન હોવા જોઈએ
ડિપોઝિટરી ની ધારણાઓ
ડિપોઝિટરી એક કેન્દ્રિત સ્થાન છે જ્યાં તમામ ઇલેક્ટ્રોનિક સિક્યોરિટીઝને રાખવામાં આવે છે. ભારતમાં આવા બે ડિપોઝિટરી છે, જેમ કે સેન્ટ્રલ ડિપોઝિટરી સર્વિસીસ લિમિટેડ ( સીડીએસએલ) અને નેશનલ સિક્યોરિટીઝ ડિપોઝિટરી લિમિટેડ (એનએસડીએલ). ડિપોઝિટરી અધિનિયમ હેઠળ, વ્યક્તિઓ ડીપીએસમાંથી કોઈ એક સેવાનો લાભ લઈ શકે છે.
સિક્યોરિટીઝનું ડિમટીરિયલાઇઝેશન
આ પ્રક્રિયામાં, ભૌતિક પ્રમાણપત્રોને ઇલેક્ટ્રોનિક સિક્યોરિટીઝમાં રૂપાંતરિત કરવામાં આવે છે. હવે તમામ વ્યવહારોની ઇલેક્ટ્રોનિક રીતે કાર્યવાહી કરવામાં આવી છે, જેના કારણે રોકાણકારોએ દાવોને અનુસરવું ફરજિયાત બને છે.
ડિમટીરિયલાઇઝેશનની પ્રક્રિયા
ડીમેટ વિનંતી ફોર્મ (ડીઆરએફ) સાથે સર્ટિફિકેટ સબમિટ કર્યા પછી, ડીપી તેમને કંપની અથવા રજિસ્ટ્રારને ફૉર્વર્ડ કરતા પહેલાં વિગતોની ચકાસણી કરે છે. ડિમટીરિયલાઇઝેશન પ્રક્રિયા લગભગ 30 દિવસોમાં પૂર્ણ થાઈ છે.
ડિમટીરિયલાઇઝેશન ક્રેડિટ
ડીઆરએફ અને ભૌતિક સિક્યોરિટીઝ પ્રાપ્ત થયા પછી, રજિસ્ટ્રાર અથવા કંપની મોકલવામાં આવેલ વિનંતી પર પ્રક્રિયા કરે છે. સફળતાપૂર્વક પૂર્ણ થયા પછી, સમાન સંખ્યામાં ઇલેક્ટ્રોનિક સિક્યોરિટીઝ ધારકોના ડીમેટ ખાતાંમાં જમા કરવામાં આવે છે. જો વિનંતી નકારવામાં આવે તો, ડીપી સાથે સંપર્ક કરી, રોકાણકારોએ નવી ડીઆરએફની રજૂઆત માટે સહાય લેવી પડે છે.
ટ્રાન્સમિશન કમ ડિમેટ
જો રોકાણ મૃત રોકાણકારના સંયુક્ત નામમાં કરવામાં આવે છે, તો હયાત ધારકે પ્રમાણપત્રો, મૃત્યુનું પ્રમાણપત્ર, અને ટ્રાન્સમિશન કમ ડીમેટ ફોર્મ ડીપીને જમા કરાવવું પડે છે. તમામ બચેલા ધારકોના નામ ડીમેટ ખાતાંની વિગતો સાથે મેળ ખાતા હોવા જરૂરી છે.
ટ્રાન્સપોઝિશન કમ ડિમેટ
જો ડિમેટ એકાઉન્ટ પરના નામો ભૌતિક પ્રમાણપત્રો પરના નામો સાથે મેળ ખાતા નથી, તો આને ઇલેક્ટ્રોનિક ફોર્મમાં રૂપાંતરિત કરવા માટે ટ્રાન્સપોઝિશન કમ ડીમેટ ફોર્મને ડીપી પર સબમિટ કરવું આવશ્યક છે.
રિમેટિરાઇઝેશન
રિમેટ વિનંતી ફોર્મ (આરઆરએફ) સબમિટ કરીને ઇલેક્ટ્રોનિક હોલ્ડિંગ્સને ભૌતિક પ્રમાણપત્રોમાં ફરીથી ફેરવવામાં આવે છે. આરઆરએફ પર તમામ ધારકો દ્વારા હસ્તાક્ષર હોવા આવશ્યક છે, જે ડીપી દ્વારા ચકાસવામાં આવે છે અને ત્યારબાદ કંપની અથવા રજિસ્ટ્રારને સબમિટ કરવું આવશ્યક છે.
ફ્રીઝિંગ અને ડિ-ફ્રીઝિંગ
ડીમેટ ખાતાધારકો ડીપીને વિનંતી સબમિટ કરીને તેમના ખાતાંને સ્થિર કરી શકે છે. ખાતાંને ડિફ્રીઝ કરવા માટે, હોલ્ડરને ડીપી દ્વારા જરૂરી યોગ્ય ફોર્મેટમાં વિનંતી સબમિટ કરવી આવશ્યક છે.
સમાપન
બધા ધારકો દ્વારા હસ્તાક્ષર કરેલ વિનંતી ફોર્મને સબમિટ કરવું આવશ્યક છે. ડિમેટ ખાતાંને બંધ કરતા પહેલાં ખાતાંના બધા હોલ્ડિંગ્સને સ્થળાંતરિત કરવું આવશ્યક છે. બાકી ડીમેટ્રિલાઇઝેશન વિનંતીઓ અથવા ડીમેટ ખાતાની કોર્પોરેટ ક્રિયાઓ કિસ્સામાં, સમાપન કરવું શક્ય નથી.
વિવિધ કલ્પનાઓ અને ડિમેટ ખાતું કેવી રીતે કામ કરે છે તેની પ્રક્રિયાને સમજવાથી, વપરાશકર્તાઓ ઇક્વિટી ઇન્વેસ્ટ કરીને નાણાંકીય આયોજન શરૂ કરી શકે છે.
